Arzu CEYHAN 1, Onur BERBER2, Mustafa BELLİ3, Zümrüt BAŞBAKKAL4
Ege Üniversitesi, Hemşirelik Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği, İzmir
ÖZET
Amaç: Bu araştırmanın amacı; Türkiye’deki aşı kararsızlığı/reddi/karşıtlığı literatürünün pediatri hemşireliği bakış açısıyla incelenmesi ve elde edilen bulgularla çözüm önerilerinin sunulmasıdır.
Yöntem: Araştırmanın amacı doğrultusunda “Google Akademik, Ulusal Tez Merkezi, DergiPark” veri tabanlarından “aşı reddi”, “aşı kararsızlığı” ve ” aşı karşıtlığı” anahtar kelimeleriyle tarama yapılmış, son 10 yılda yapılan 31 çalışma araştırmaya dahil edilmiştir.
Bulgular: Çalışmalardan 18’i Araştırma Makalesi, 10’u Derleme, 1’i Sistematik Derleme ve 2’si kitap bölümüdür. Çalışmaların hepsi tanımlayıcı ve kalitatif niteliktedir. Çalışmaların yıllara göre dağılımı 2016’da 1, 2017’de 3, 2018’de 9 ve 2019’da 17’dir. İki çalışma hemşireler tarafından yapılmıştır. Yapılan çalışmalarda aşılara güvenenlerin oranı çoğunluğu oluşturmakta; kararsız veya reddedenlerin oranı yıllara göre artmaktadır. Ebeveynlerin aşı kararlarını hamilelik döneminde veya hamilelik öncesinde verdikleri tespit edilmiştir. Türkiye’de aşılar hakkındaki bilgilerin genellikle internet ve sosyal medyadan sağlandığı, sağlık merkezlerinden bilgi alma oranlarının düşük olduğu belirlenmiştir. Ebeveynlerin ihmal, aşı içeriğine güvensizlik, aşıya bağlı yan etkiler, aşıların yabancı üretim olması, aşı üreten firmaların para kaygısı, dini inançlarına uygunsuzluk, aşı olmamanın bireysel hak olduğu düşüncesi ve doğal yollarla da hastalıklardan korunmanın mümkün olduğu gerekçesiyle aşı yaptırmak istemedikleri görülmektedir. Aşıların uygulama metotları da aşılara yönelik tutumu etkilemektedir. Oral, nazal yollarla uygulanan aşılar enjeksiyona kıyasla daha olumlu karşılanmaktadır. Ayrıca sağlık çalışanlarının ve toplum liderlerin olumsuz tutumları, aşı reddi artışını etkilemektedir.
Sonuç ve öneriler: Aşı Kararsızlığı/Reddi/Karşıtlığı’nın temel nedeninin bilgi eksikliği olduğu belirlenmiştir. Eğitim; çarpıtılmış, yanlış sağlık bilgisine sahip bireylerle mücadelede sağlık çalışanlarının en büyük yardımcısıdır. Bu nedenle tıbbi içerikli internet sitelerinin denetlenmesi amacıyla kalite standardı geliştirilmesi ve uygulanması fayda sağlayacaktır. Ayrıca sağlık çalışanlarının ebeveynlerin bu konudaki itirazlarını saygı çerçevesinde dinlemeleri, doğru bilgilendirme ve aşıyla ilgili yanlış anlaşılmaları gidermek için aile eğitimlerine vakit ayırmaları önerilmektedir.
Türkiye’de aşı reddi nedenleri bilinmekle birlikte, aşıyı reddeden ve/veya kararsız olan ebeveynlerin özellikleri bütünüyle bilinmemektedir. Bundan sonraki çalışmalarda ebeveynlerin özellikleri ve farklılıkları dikkate alınıp, davranış değişikliği yaratmaya yönelik deneysel çalışmalara ihtiyaç olduğu görülmektedir. Bu çerçevede Transteorik Model, Sosyal Bilişsel Teori, Yeniliklerin Yayılması Teorisi, Topluluk Örgütleme ve Diğer Katılımcı Modeller, Medya Çalışmaları Çerçevesi ve Sosyo Ekolojik Model temel olarak alınabilir.
Anahtar kelimeler: Aşı reddi, aşı kararsızlığı, aşı karşıtlığı, pediatri hemşireliği.